Historie der Gemeente Gasselte
De voormalige gemeente Gasselte bestaat uit een zand- en veengedeelte die ieder een eigen specifiek verleden hebben. De grens tussen de beide gedeelten wordt gevormd door de Hunze of Oostermoersche Vaart. Ten westen hiervan ligt op de hoge zandgronden van de Hondsrug, Gasselte met haar buurtschap Kostvlies. Ten oosten van dit riviertje in het vroegere hoogveengebied ontstonden Gasselternijveen, Gasselterboerveen, Gasselternijveenschemond en Gasselterboerveenschemond.
De Monden waren in de eerste helft van de negentiende eeuw gerealiseerd.
Het esdorp Gasselte is de oudste kern. Uit opgravingen kan men concluderen dat er reeds in de 9e eeuw een nederzetting was met grote boerderijen ten westen van het huidige dorp. Ook is uit verschillende vondsten gebleken dat al duizenden jaren voor onze jaartelling er zich mensen hebben opgehouden in deze streek. Karakteristiek is de NH-kerk (het witte kerkje). Deze kerk dateert uit de tweede helft van de dertiende eeuw en was toen gewijd aan de Heilige Maagd Maria.
De buurtschap Kostvlies is omstreeks 1850 ontstaan door vestiging van eekschillers uit Gelderland.
Het veengedeelte is vanaf 1660 tot ontwikkeling gekomen. Boeren van de marke Gasselte aan wie dit woeste en lege gebied behoorde, verkochten een groot deel van dit gebied aan de secretaris van het Landschap Drenthe met twee compagnons. Dit drietal heeft de ontginning met voortvarendheid aangepakt. De Hunze werd beter bevaarbaar gemaakt en er werd een kanaal gegraven voor afvoer van de turf. Zo ontstonden Gasselternijveen en Gasselterboerveen als veenkoloniën, waarbij zich in de loop der tijden vele schippers vestigden in eerste instantie voor de afvoer van de turf naar alle windstreken. Tot 1830 voeren zij met hun vrachten over de Hunze, maar door het wegspoelen van een sluis bij Spijkerboor konden zij Gasselternijveen niet meer bereiken. Dit duurde tot 1839. Toen was de Gasselternijveenschemond gereedgekomen en konden de schippers hun thuishaven weer bereiken.
Zo was de scheepvaart een zeer belangrijke bron van inkomen. Toen de turfwinning voorbij was gingen de schippers over tot het vervoeren van andere vracht. Gaandeweg gingen zij ook meer buitengaats. Naarmate hun schepen steeds groter werden ging men over op de kustvaart op landen aan de Oost- en Noordzee. Zo konden ze uiteindelijk niet meer in het dorp komen en bleven dan ook in de grotere havens dichter bij de zee. In 1912 stond het dorp Gasselternijveen nog als vierde zeehaven van Nederland te boek, wat betreft het aantal geregistreerde schepen. Dat het vroeger een zeevarend dorp was kan men thans nog zien aan de zeer fraaie Protestantse Waterstaatskerk aan de Vaart, waar op de dak-tempel aan de ene zijde een paard en aan de andere zijde een schip staan afgebeeld, het zinnebeeld van landbouw en scheepvaart.
Baptisme
Het Baptisme in Nederland is ontstaan in Gasselternijveen.
In 1845 kon Ds. Johannes Elias Feisser zich niet meer verenigen met de kinderdoop en stichtte toen met enkele volgelingen de eerste Baptistengemeente door zich te laten onderdompelen. Dit gebeurde toen in de ‘Bakkerswiek’:
Er is echter geen Baptistenkerk gesticht aangezien het een te kleine gemeenschap betrof. De eerste Baptistenkerk in Nederland is kort daarop in Stadskanaal gesticht.
Gasselterboerveen
Gasselterboerveen is een buurtschap in de gemeente Aa en Hunze in de provincie Drenthe. De buurtschap ligt ten noordwesten van Gasselternijveen aan de weg naar Gieterveen. Anders dan Gasselternijveen dat langs een wijk groeide, is Gasselterboerveen een wegdorp.
Gasselte
Gasselte is een dorp in de gemeente Aa en Hunze in de Nederlandse Drenthe, halverwege de dorpen Gieten en Borger, gelegen op de Hondsrug. Het dorp heeft 1621 inwoners, t.w. 814 mannen en 807 vrouwen (1 januari 2008). Tot de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1998 was het dorp de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. Hoewel er sporen van bewoning rondom Gasselte zijn aangetroffen uit de prehistorie, de bronstijd en de ijzertijd dateert de eerst gevonden nederzetting in deze streek uit de periode van de 9e tot de 12e eeuw. Vondsten van kralensnoeren, fragmenten van een ringfibula en een armband, gevonden in 1877 bij het omspitten van land van ds Sanders te Gasselte (= land van de kerk van Gasselte) wijzen in de richting van een nederzetting in de 6e en 7e eeuw. De eerste schriftelijke vermelding van Gasselte dateert uit een oorkonde van >1302, waarin ene Jacob ‘de Gesholte’ werd genoemd. Waarschijnlijk een samentrekking van de Germaanse woorden ges en hulta (“droog, dor” en ‘houtleverend bos”).
Het dorp zelf heeft altijd uit twee delen bestaan: het Grotenend (ten noordoosten van de kerk) en het Lutkenend (ten westen van de kerk). In het Grotenend waren de grotere boerderijen van de invloedrijke families gesitueerd en in het Lutkenend woonde de keuterboeren en de ambachtslieden. De kerk lag letterlijk in het midden.
Kostvlies
Kostvlies is een buurtschap in de gemeente Aa en Hunze, in de Nederlandse provincie Drenthe; met 130 inwoners (2005). De buurtschap ligt tussen de plaatsen Gasselte en Gieten en behoorde tot de voormalige gemeente Gasselte. Het middelpunt wordt gevormd door de gelijknamige weg ‘Kostvlies’. Kostvlies bevindt zich in het Drentse Oostermoergebied. Deze naam komt van de oude moerige gronden, gronden met een hoog percentage veen of organisch materiaal in de bovenlaag. Kostvlies zelf ligt net op de scheiding van het zand van de Hondsrug en het veengedeelte van Oostermoer. Bij de aanleg van de spoorlijn in 1905 van Assen naar Stadskanaal moest ter hoogte van Kostvlies de Hondsrug doorsneden worden. Het nog bestaande viaduct bij ‘Ravijnzicht’ in de omgeving van Kostvlies is hiervan nog een overblijfsel. Deze spoorlijn vormde ook de grens met Gasselte aan de zuidzijde van Kostvlies.
De naam (Kost Vleesch → Kostvlies) verwijst mogelijk als veldnaam naar de moeizame ontginningsgeschiedenis van het gebied. De buurtschap is in het midden van de negentiende eeuw ontstaan door de komst van eikenschillers (‘eekschillers’), die afkomstig waren uit Doornspijk op de Veluwe. Zij verzamelden eikenschors, dat gebruikt werd in de leerlooierij. Deze eerste bewoners begonnen ook kleinschalige ontginningen in het veengebied. Zodra ze een woning ( plaggenhut) hadden opgetrokken, waarvan de schoorsteen kon roken, verkregen ze het eigendomsrecht van de ontginning. Zo ontstond Kostvlies als één van de vele huttendorpen, die Drenthe rijk was.
Kerkelijk gezien waren de inwoners van Kostvlies rechtzinniger dan het overwegend vrijzinnige Gasselte. Voor de Tweede Wereldoorlog werd mede door de inwoners van Kostvlies een eigen kapel in Gasselte gebouwd en was er een eigen prediker/evangelist. Na de Tweede Wereldoorlog is aansluiting gezocht bij de kerk van Gasselte.
In de tweede helft van de 20e eeuw werd het gebied aantrekkelijk als woonplaats van forensen, die de bestaande woningen en boerderijen kochten en verbouwden.
Gasselternijveenschemond
Gasselternijveenschemond is een van de Drentse Monden, ontstaan aan het zijkanaal dat in 1839 gegraven werd tussen Stadskanaal en Gasselternijveen voor de afwatering van het veen en het vervoer daarvan.
Het dorp heeft na Gasselterboerveenschemond ( buurtschap van Gasselternijveenschemond) de langste plaatsnaam van Nederland.
Gasselterboerveenschemond
Gasselterboerveenschemond is een buurtschap in de provincie Drenthe (Nederland).